Inleiding
Veel rondom de auto hangt samen met emotie. Bij het praten erover komt al snel de vraag naar boven hoe hard kan die nou? Kleine jongens in de straat zullen het eerst vragen naar de topsnelheid bij het zien van een mooie auto (wat is mooi???, een discussie die ik zoveel mogelijk uit de weg ga). Bij de Panhard Dyna X (110, 120, 130) hoef je niet lang de schijn op te houden, want juist het getal in de type aanduiding heeft betrekking op de maximaal haalbare snelheid.
Gedurende de productie periode van de Dyna X groeide het vermogen en de cilinderinhoud van 610ccm naar 747ccm en tenslotte 851ccm. (resp. 24pk, 30pk en 40pk.
De 2 cylinder luchtgekoelde boxer stond bekend om zijn zuinige verbruik, betrouwbaarheid was niet altijd het sterkste punt van Panhards aangezien het merk expirimentele probeersels niet uit de weg ging. Enerzijds zorgde dit voor geniale uitvindingen, de keerzijde was dat het koperspubliek òf heel vertwijfeld was wanneer ze weer eens stranden met hun Panhard, òf er voor kozen om de producten van Panhard maar meteen links te laten liggen op basis van verhalen en ervaringen van anderen. Mogelijk hebben we daarmee meteen de reden te pakken waarom de Panhard Dyna X zo overschaduwd werd door tijdsgenoten 4CV van Renault en 2CV van Citroën. Een belangrijke reden was overigens ook dat deze beide concurrerende merken een veel breder dealernetwerk en promotionele middelen ter beschikking hadden dan het kleine Panhard.
Feit blijft dat de Dyna X voor direct na-oorlogse begrippen een moderne verschijning was. De auto had een gunstige stroomlijn, door het ontbreken van een radiator konden de vormen van het frontje behoorlijk rond gemaakt worden.
De koplampen zaten in een bijzonder fraaie torpedo-vormige behuizing en de Dyna was behoorlijk behangen met chrome-accenten wat een zeer weelderige uitstraling aan het geheel gaf.
De Dyna X deed het overigens begin jaren ’50 niet onverdienstelijk in het rally- en toerwagen gebeuren. Dit resulteerde zelfs in een klasse overwinning in de rally van Monte Carlo.
Panhard Dyna X
De Dyna X was een redelijk compacte vierpersoons gezinsauto met vooruitstrevende technieken voor die tijd, iets waar het merk Panhard sowieso bekend om stond.
Het model was ontworpen door Jean Albert Grégoire en werd aanvankelijk gepresenteerd als AFG (Aluminium Français Grégoire) Dyna op de Parijse Autosalon in 1946.
Panhard leverde een opmerkelijke prestatie want in de opbouwfase na de tweede wereldoorlog waren zij de autofabriek die als eerste de boel weer op orde hadden, ondanks alle strenge overheidseisen. [plan Pons] Daarnaast kregen ze het voorelkaar om met een vooruitstrevende auto te komen; voorwielaandrijving, motor voorin en niet te vergeten een aluminium carosserie. Dat laatste was belangrijk voor het aanzwengelen van de economische situatie die tot dan toe niet florissant was, en de voor de Fransen belangrijke aluminium industrie in het bijzonder.
Door de aluminium carrosserie bleef het eigengewicht laag met 550kg. De Dyna had een 4!-versnellingsbak, echt geen gemeengoed in die dagen die aan de stuurkolom bediend werd. Wat nog opmerkelijker was, dat op verzoek de 4e versnelling als een overdrive uitgevoerd kon worden en dat mocht zeker een unicum genoemd worden in ’48.
Ontegenzeggelijk was de Dyna niet alledaags toen al niet en nu zeker niet. Lastig om een goede Dyna X te vinden als je zou willen. Volgens de taxatie boeken liggen de waardes voor een exemplaar in concoursstaat zo rond de 15.000 euro. Op Novaweb staat zelf een buitensporig mooi exemplaar voor een exorbitante 20.000,-.
“Met je ploffie op de koffie”, hoorde ik eens een monteur van een vrije garage zeggen die in de straat achter ons huis woonde, doelend op een Panhard PL waar door de veel oudere buurjongens van een paar huizen verderop aan gesleuteld werd. Meestal waren het Taunussen 17M, een keertje een Saab 96 en zo’n Admiral die de buurt sierden. Maar dus ook een keertje een Panhard. Met mijn 6 jaren begreep ik geen snars van die uitdrukking maar hij maakte zo’n indruk dat ik het tot op heden niet meer vergeten ben. Nu vele jaren later begrijp ik dat het over het roffelend getok ging die de Panhards voortbrengen qua geluid. Erg typerend en eigenlijk toch ook wel een lust voor het oor.
Verschillende versies
Op basis van de Dyna X verschenen een aantal carrosserie varianten. Allereerst de meest voorkomende 4-deurs berline, en daarvan afgeleid een vrij zeldzame decouvrable. Daarnaast een 3-deurs estate die zowel met zijruiten en een achterbank en dus voor personenvervoer leverbaar was alsook een gesloten commerciale, met daarvan als een afgeleide een 2-deurs fourgon met huif.
Tot slot was er een echte paradijs vogel in de vorm van een bijzonder fraaie 2-deurs cabriolet, die wel voor 4 personen geschikt was. Van deze laatste variant zijn er tussen 1952 en 1956 3.937 stuks gebouwd.
De hele bouwserie Dyna X heeft in totaal 47.049 stuks voortgebracht in de periode tussen 1948 toen de eerste exemplaren uitgeleverd werden en de productiestop in december 1954.
De opvolger van de Dyna X was de veel grotere Dyna Z, een ponton-achtige grote sedan met een aantal subvarianten (break, fourgon met huif en cabriolet) die eveneens een behoorlijk extravagant uiterlijk voor de tijdsepisode 1954-1959. Onderhuids deelde de Dyna Z best wel wat techniek met de voorganger Dyna X. Toch had de grote en comfortabele ‘Z’ behoorlijk succes, beduidend meer dan de ‘X’ en zouden er in totaal 140.798 stuks van gebouwd worden.
Van alle varianten onderstaand een foto;
Nederlandse invloeden???
Het aardige is dat als je bezig bent met researchwerk voor dit soort artikelen, je op opmerkijke dingen kunt stuiten. Zaken waarvan je zelf, en de massa al helemaal geen weet van heeft.
Tot mijn grote verbazing kwam ik er achter dat er een periode Panhards Dyna X-en in Nederland in licentie werden geassembleerd. Het verhaal is als volgt, in de eerste na-oorlogse jaren waren de importheffingen [op complete auto’s]erg hoog op auto’s. Door auto’s in Nederland te assembleren kon dit voor een groot deel omzeild worden en aldus geschiedde. Toenmalig importeur Englebert was de initiator en vond Mulder carrosseriebedrijf bereid om Dyna’s X in het carrosserie bedrijf in Boskoop in elkaar te zetten. Met vrachtauto’s gebeurde dit al veel langer dus heel erg bijzonder was het niet. Dit gebeurde overigens ook met Topolino’s in die tijd maar dat terzijde.
In de periode tussen 1949 en 1951 zijn er op deze wijze zo’n 300 stuks op Nederlands grondgebied ontstaan. De auto’s werden overigens volledig in onderdelen verzonden vanuit Frankrijk, er kwamen nauwelijks Nederlandse onderdelen aan te pas. Ongeveer 3 stuks per dag werden er in de drukste periode in elkaar gezet.
Op de site van de Panhard club Nederland vond ik zelfs een foto hiervan die ik graag in dank gebruik om hier te plaatsen.
Nog een bijzondere foto uit het verleden stamt uit Frankrijk en toont een garage La Liberté, prachtige naam. Het bedrijf is succursale voor Panhard en Willeme vrachtwagens. Op de foto staan drie Dyna X-en langs het trottoir geparkeerd maar ook in de showroom is nog net een glimp van het bolle dakje van een Dyna X te ontwaren.
Société des Anciens Etablissements Panhard et Levassor
Een hele mond vol wat in de wandelgangen toch gewoon verkort werd tot Panhard.
De volledige historie van het roemrijke merk bewaar ik voor een volgende Panhard episode.
Wel enkele foto’s uit de oude doos, alsmede een foto van een militair voertuig. Nadat Citroën het merk Panhard had overgenomen en de productie van personenauto’s eindigde in 1968, ging de tak van militaire voertuigen verder en ging samen met het Franse Auverland. Tot op heden worden Auverland-Panhard voertuigen gebouwd.
Dit bedrijf speelde trouwens ook een rol bij het ontstaan van de Peugeot P4, een in licentie gebouwde afgeleide van de Steyr-Puch 4x4 bij ons beter bekend als Mercedes G.
Beeld materiaal
De Dyna stamt uit een tijd dat openlijke reclame en promotie nog in kinderschoenen stond, hoewel men in Frankrijk wel weer zeer vooruitstrevend was in verhouding tot de overige europese landen. Reclame en advertentie was gedurfder en artistiek fraaier dan de landen eromheen.
Van de Dyna heb ik hoofdzakelijk artimpressions terug kunnen vinden; getekende, zeer figuratieve advertenties in plaats van volledig gefotografeerd. Toch leuk om nu terug te zien, omdat heden ten dage dit zo enorm anders in elkaar steekt.
Bewegende beelden;
Naast de fraaie getekende plaatjes, blijft het leuk om wat bewegend beeld te zien met diverse Panhards. Met geluid aan kun je goed de ronkende boxermotoren horen die een heerlijk geluid voortbrengen. De beelden komen van you-tube en stammen van diverse club-meetings.
http://www.youtube.com/watch?v=AIXxiJNnAJo
http://www.youtube.com/watch?v=SDs-hq179X0
http://www.youtube.com/watch?v=bjOpFun5_vQ
Overig divers fotomateriaal
Grappige foto van een geparkeerde Dyna X. Laat je niet verwarren door de onderstaande tekst met Dyna Z, want die klopt niet.
Zo moeten er nog veel Dyna’s en andere Panhards in schuurtjes staan.
De aluminum carrosserie heeft een voordeel dat roest niet het allergrootse probleem hoeft te zijn.
Op schaal;
Universal hobbies heeft geweldig werk geleverd met het schaalmodel van de Panhard Dyna X. Naast de kastanje/burgundy -achtige rood/bruine kleur zijn de proporties van uitermate goede kwaliteit. Ook op het gebied van details kan het kleine Panhardje zich laten zien. Het reserve-wiel in een bun op het achterklepje is een erg leuk accent van het origineel maar komt ook heel goed uit de verf bij het schaalmodel. Datzelfde geldt voor de apart gevormde achterbumper met het langgerekte rode Panhard-logo erop.
Achterlichtjes en tankdop hebben de juiste afmeting en staan in de juiste hoek op de carrosserie.
Het schaalmodelletje staat op white-wall banden, zeer typerende en hoog-modisch in die dagen.
Het kenteken vertelt verder dat de Dyna uit het Dept. 3 [Allier] afkomstig is, nagenoeg in het midden van Frankrijk, met klinkende plaatsnamen als Moulins, Montluçon en Vichy.
Het model kocht ik recentelijk bij het Duitse Modelcarworld.de, die een plezierige aanbieding had. Slechts 9,- Euro voor een schitterend model als dit is werkelijk geen geld. Het model stamt uit de reeds beeindigde kiosken-serie Nos cheres voitures d’antan. Ook op modelautobeurzen moet het nog mogelijk zijn dit model te treffen.
De waterige najaarszon van afgelopen zaterdag was een uitgelezen kans om een aantal kleurrijke foto’s te realiseren.
De mogelijkheid bestaat dat dit het laatste essay gaat worden voor de kerstdagen, afhankelijk van wat de drukte en voorbereidingen toelaten. Graag wil ik daarom een ieder vast een bijzonder plezierig kerstfeest toewensen vanaf deze plek.
Voordat het jaar ten einde gaat zal er zeker nog iets verschijnen in de modelautorubriek van mijn hand. Er staan nog een paar bijzondere zaken op stapel ook voor het komend jaar is de inspiratie nog niet opgedroogd.
Groeten en happy collecting,
Arie-Jan
